Garbaduubkii Muwaadin Qalbidhagax: Sannad ayaa ka soo wareegay, welina Garsoor ma helin lagamana Garaabin

Maanta waa snadguuradii 1aad ee Garbaduubkii Muwadin Qalbidhagax. Laakiin dhacdadaa naadirka ah saskii laga qaaday iyo mahadhooyinkay reebtay weli way ku taagan yihhin dadka Soomaaliyeed. Qisada Qalbidhagax waxay noqotay mid ka gudawayn kana shishaysa duruufaha iyo waayaha hal muwaaddin. Waxay u xuubsiibatay qaddiyad ummadeed oo ku guntan dareenka, quluubta iyo waayaha danwadaagta qaranka Soomaaliyeed. Sidaa darted waa lagama marmaan in la xuso wixii dhacay sannad ka hor, la is xusuusiyo in qisada muwaadin Qalbidhagax ay tahay sheeko qaran oo guri walba iyo gole walba khusaysa, la is kana waraysto su’aalaha weli ka oogan.

Garbaduubkii iyo dhiibistii muwaadin Qalbidhagax

Madaxwayne Farmaajo, RW Kheyre, ku-xigeenkiisa ayaa 23kii Agoosto 2017 amray gawracato iyaga u adeega inay soo garbaduubaan muwadin Qalbidhagax isagoo ku sugan hoteel uu ka daggana magaalada Gaalkacyo. Dayuurad khaas ah ayaa Muqdisho lagu keenya saddex maalmood ka dib, isagoo jeebaysan oo macawis iyo garan qaba. 28dii Agoosto ayaa godkii lagu hayay oo madaxtooyada ku garab yaalla laga soo saaray. ‘War ninka indhaha ka xira, war ninka indhaha ka xira,’ ayuu amar ku bixiyay taliyihii hawsha maamuayay. Isagoo indhaha ka xidhan ayaa garoonaka caalamiga ah ee Adan Cadde la geeyay waxaan loo gacan galiyay ciidamo Itoobiyaan oo markiiba u duuliyay Baydhaba dabeedna Godey, Dire Dawa, Debra Zeit, ugu dambayna Addis Ababa.

Gawricii iyo nolol xabaalkii muwaadin Qalbidhagax

Hadday 28kii Agoosto ahayd maalin daran oo ay ummadda Soomaaliyeed sas ba’an ka qaadeen, 6dii Siteember ayaa noqotay maalin ka sii daran. Waa maalintii Golaha Wasiirrada shir aan caadi ahayn oo degdega loogu yeedhay ayna soo sareen go’aannadii beenta iyo dhagarta badnaa ee ay sida fudud oo durdurada ah ugu nolol xabaaleen muwaadinkii toban maalmood ka hor u garbaduubeen Itoobiya. Saacad gudaheed ayay muwaadin Qalbidhagax uga xayuubiyay astaamaha, xuquuqaha iyo hiddaha saldhigga u ah jiritaanka iyo karaamada waddaniga: isir, xorriyo, qaran, magac, amni, caddaalad. Tirada intaa le’eg miisaankaana leh ayaan u kala hadhin waxna aan iska waydiin jariimadan. Dastuurka iyo shurrucda dalka iyo dawladda ma xakamayn waxay ku faleen muwaadinka. Xilka iyo waajibaadka wasiir walba saaran kuma tixgalin. Masiir qarannimo uguma gurman. Isir iyo magac Soomaaliyeed uguma hiilin. Xeer iyo tolnimo ugama xishoon. Islaannimo iyo Alla ka cabsi ugama dhawrsan. Dareen baniiaadamna uguma damqan. Iyagaa soo xidhay, iyagaa  maxkamadeeyay, iyagaana daldalaad ku riday. Hal wasiirad, Dr. Maryan Qasim, ayaa ka hortimid aadna uga gilgilatay garbaduubkii muwaadin Qalbidhagax. Labana wasiirna way ka aamuseen.

Kacdoonkii ka dhashay garbaduubkii muwaadin Qalbidhagax

28 kii Agoosto iyo 6dii Siteembar 2017 waxay ahaayeen kuwo taariikhda qaranka Soomaaliyeed ugu xusan maalmo madaw, maalmo ceebeed. Ummaddii Soomaaliyeed waxaa ku dhacay sas, argaggax iyo jahawareer. Waxaa ku habsaday masiibo ku noqotay filan waa, qaadan waa. Xeer iyo xudduud kasta oo lagu asturnaa waa lakala tuuray. Xadgudubka baaxadda leh in lagula kaco qof muwaadin ah, Caasimaddii qarankana laga abaabulo lagana fuliyo, xukuumad Soomaaliyeedna ay horseed ka tahay waxay noqotay dhacdo dhabannohays iyo mahadho ku reebtay Soomaalida. Arrintan waxay damaqday dareenka, xasaasiyaadka, iyo hiddaha walaaleeyay oo mideeyay isirka Soomaalida, kana dhigay danwadaag iyo qaran leh magac, dano, saado, iyo masiir aan kala go’in, kala qaybsamin, kalana maarmin. Boqollaal kun oo dalka iyo dunida dacalladeed kala jooga ayaa mar qudha ka kacay kana gilgishay, cod dheer iyo ficilba, gabboodfalka iyo ihaanooyinka ay xukuumd Soomaaliyeed kula kacday muwaadin Soomaaliyeed. Malaayin ayaa dareenkooda ku muujiyay xamaasad iyo taageero niyadda ah. Bannaan baxyo, doodo, shirar, maqaallo, waraysiyo, muxaadarooyin, iyo farriimo iyo xogo goos goos ah oo qabsaday mareegaha internetka iyo baraha bulshada ayaa si isdaba jooga oo qiiro leh u dhacay. Malaayiin Soomaali ah aan hore u maqal magaca muwaadin Qalbidhagax ayaa isku bartay kuna baraarugay qaddiyadda Qalbidhagax. Qaddiyadda muwaadin Qalbidhagax waxay kicisay mowjado iyo shucuur wadaninimo iyo dareen qarannim oo aan dhawaan lagu arag waayaha Soomaaliyeed. Xukuumadda Madaxwayne Farmaajona waxay ku wayday kalsoonidii iyo taageeradii shacabka.

Baadhistii iyo go’aankii Baarlamaanka Federaalk Soomaaliyeed

Waddaniyiintii ka gilgishay garbaduubkii muwaadin Qalbidhagax waxaa ka mid ahaa mudanyaal ku jira baarlamaanka. Dareenkooda shaqsiga ah ka sokow, waxay xubnaha baarlamaanka ka turjumayeen dareenka shacabka ay matalaan. Doodo dheer oo kulul ka dib, waxaa 13/09/2017 la magaacaabay  guddi soo baadha soona qiimeeya gabboodfalladii ay xukuumaddu kula kacday muwaadin Qalbidhagax. Maadaama baarlamaanku uu yahay ha’yadda sharcidejinta, waxaa arrinta la eegayay dhinaca dastuurka iyo shuruucda dalka. Laba bilood iyo usbuuc ka dib ayaa warbixintii guddiga baarlamaanka la hor keenay iyadoo si toosa looga daawanayay warbaahinta. Nuxurka warbixintu wuxuu ahaa laba go’aan oo ay dhammaan xubnihii guddigu isku raaceen: 1) Garbaduubkii iyo dhiibistii muwaadin Qalbidhagax waxay ahaayen xadgudubyo baalmarsan shuruucda dalka, 2) Go’aankii Xukuumadda ee ahaa in ururka ONLF oo uu Qalbidhagax ka tirsanaa, uu yahay urur argaggixiso ah inuusan waafaqsanayn shuruucda dalka. Xubnihii baarlamaanka waxay si aqlabiyad ah u ansixiyeen warbixintii guddiga. Waxaa ka soo horjeestay lix xildhibaan.

Go’aammadii iyo jawaabihii Xukuumadda Madaxwayne Farmaajo

Afar jeer ayay xukuumadda Farmaajo ka hadashay garbaduubkii muwaadin Qalbidhagax. Waxaa ugu horreeyay taliyihii hore ee NISA, Sanbalooshe, oo madax u ahaa gawracatadii fulisay garbaduubkii muwaadin Qalbidhagax. “Arrinta khusaysa sarkaalka ONLF waqtigeeda ayaa laga hadli doonaa,’ ayuu yiri Sanbalooshe. Waxaa xigay go’aankii Golaha wasiirrada ee 6dii Siteembar 2017. Sannad kaddib, Madaxwayne Farmaajo ayaa ereyo kooban ku sheegay in xukuumaddiisu ay ‘aqbashay go’aankii baarlamaanka,’ isagoo ka jawaabayay su’aal la waydiiyay. Ugu dambayntii, Madaxwayne Farmaajo ayaa dalka Eritrea kula kulmay guddoomiyaha ururka ONLF. Guddoomiyaha ayaa waraysi ay la yeelatay laanta Af Soomaali ee VOA ku sheegay in Farmaajo uu raalli galin ka bixiyay garbaduubkii muwaadin Qalbidhagax. Hase yeeshee Madaxwayne Farmaajo iyo xukuumaddiisa kama aanay hadal, markii toos loo waydiiyayana way ka meermeereen.

Dhaqanka iyo dabeecadaha lagu bartay Madxwayne Farmaajo iyo xukuumaddisu waxay ku salaysan yihiin ismoogaysiin, aamusnaan, been, dafiraad, raadgadsho, dabamaryayn, sir, dhagar, musuqmaasuq, hawgallo qarsoodi ah, abaabul iyo maalgalin kooxo dacaayad iyo barabagaan afuufa, isla wayni, awood sheegasho, iyo xadgudubyo ka dhan ah dastuurka iyo shuruucda dalka. Xukuumadda Farmaajo Garbaduubka muwaadin Qalbidahagax waxay u abaabushay una fulisay si qarsoodi. Markii la waydiiyay way dafirtay. Markay odayaal iyo waxgarad Soomaaliyeed u tageen Farmaajo kana codsadeen inaan Muwaadin Qalbidhagax loo dhiibin Itoobiya, wuu meermeeriyay ugu dambayntiina been ayuu u sheegay. Markay Itoobiyay qarxisay sirtoodi, Farmaajo iyo Khaire waxay maleegeen shirqookii 6dii Siteembar. Dembi ay galeen koox yar ayaa loo rogay mu’aamaro iyo dakane ay ka dambeeyeen xubnaha golaha wasiirrada dhammaantood. Dadaalladii baarlamaanka waxay xukuumaddu ku bixisay kharash badan si ay u kala daadiso, iyadoo adeegsanaysa xubno kamida baarlamaanka oo ay gacan saar hoose leeyihiin. Go’aannaddi taariikhiga ahaa ee barlamaanka Farmaajo iyo Khaire waxay la wajaheen cadho, kibir iyo isla wayni. Waxaa la aaminsan yahay dagaalkii lagu qaaday Guddoomiye Jawaari lagagana takhalusay inay abaabushay xukuumadda oo weli ka cadhaysan go’aankii baarlamaanku ka gaadhay kiiskii muwaadin Qalabidhagax. Kacdoonkii iyo gilgilashadii bulshada Soomaaliyeed dhagaha ayay ka furaysteen, isla markaana waxay hoosta ka abaabuleen kooxo kira ah oo faafiya been iyo dacaayado rakhiis ah sida a) Madaxwayne Farmaajo waxba kama ogayn garbaduubkii Qalbidhagax, b) Qalbidhagax waa hal qof qaddiyaddiisana danta qaranka ayaa ka wayn, iyo c) xukuumaddu way taag daran tahay waxayna ku khasban tahay inay fuliso wax kasta oo ula muuqda inay ku raalli galin karto Itoobiya. Markuu shaqsi siyaasi ah ama masuul bulshada magac ku leh ka hadlo qaddiyadda Qalbidhagax waxay xukuumaddu ku eedaysaa inuu yahay dabadhilif ama qaran dumis. Markii Qalbidhagax la soo daayay oo uu xorriyaddiisi dib u helyay 28 kii Juun 2018, waxaa magaca xukuumadda Soomaaliya ku hadlay safiirka Itoobiya u fadhiya Muqdisho, isagoo sheegay in dawladda Soomaaliya ay kala hadashay Itoobiya siidaynta Qalbidhagax.

Hase yeeshee Madaxwayne Farmaajo iyo xukuumaddiisa weli lagama hayo waxay ka mudnaayeen iyo jawaabihii ay ka sugayeen ummaadda Soomaaliyeed. Maxaa ku kallifay inay muwaaddin Soomaaliyeed gabboodfalka iyo ihaanada intaa le’ed kula kacaan? Maxay xukuumaddu ugu hoggaansami la’dahay dastuurka iyo shuruucda dalka? Maxay u dhayalsanaysaa dhawaaqa iyo dareenka waadaniyiinta? Maxay xukuumaddu uga garaabi la’dahay haddii uu gef dhacay?  Madaxwayne Farmaajo ha xusuusnaado inaanay dhacayn in la illoobo qaddiyadan. Waxaa looga fadhiyaa inuu shacabkiisa hor yimaaddo oo uu ka garaabo wixii dhacay. Taasaa ku filan dadka intiisa badan. Weli waqti ayuu haystaa.